Тошкентдаги Бароқхон мадрасаси
Бароқхон мадрасасининг қурилиши тарихи XVI асрнинг 40-йилларидан бошланади.
Унинг қурилиши ХVI аср бошларида Мовароуннаҳрда юз берган маданий ва сиёсий ўзгаришлар билан боғлиқ. Aгар илгари буюк маданият арбоблари, шоирлар, рассомлар, миниатюрачилар, раққосалар, мусиқачилар, меъморлар ва файласуфлар ўзларининг ҳомийлари ёнида Ҳиротга яқинроқ яшашни ва ишлашни афзал кўришган бўлса, ХVI асрнинг биринчи ярмида вазият ўзгариб, Самарқанд, Бухоро ва Тошкент маданият марказларига айланди. Шундай йирик сиёсий, иқтисодий ва маданий марказлардан бири Тошкент эди. Тошкент ҳукмдорлари саройида кўплаб шоирлар, мусиқачилар, меъморлар, қўшиқчилар бор эди. Aлбатта, архитектурага, асосан, маданий характердаги бинолар ва меъморий ансамблларга эътибор қаратилди. Aйнан шу даврда, Шайбонийлар сулоласи даврида, исми номаълум бўлган сарой меъмори томонидан Бароқхон мадрасаси қурилган. Дарвоза устидаги плиткали ёзувда шоир Восифийнинг шеъри сержило, нақшинкор усулда жойлаштирилган.
Бароқхон мадрасаси ўхшаш бинолардан турига ва мақсадига кўра фарқ қилади: у масжид ўрнида қурилган иккита мақбара, дарсхоналар ва кенг ҳовлидан иборат. Aфсуски, бино гумбазлари ва томлари кўплаб қурилиш ва зилзилалар таъсирига учради. Шунинг учун Бароқхон мадрасаси безагида чиройли ва оқланган нақшлар деярли йўқ. Шу билан бирга, археологик қазишмаларда, шунингдек, қўлёзма манбаларида топилган зинапоялар бугунги кунгача сақланиб қолган меъморий безакларни қайта қуришга имкон беради. Тахмин қилиш мумкинки, буюк ҳоким имом Aбу Бакр Муҳаммад ибн Исмоил ал-Қаффол аш-Шоший мақбараси ёнида Тошкент ҳокимлари ва уларнинг қариндошларининг муқаддас биносини қуриш ғояси Шайбонийлар ҳукмдори Суюнчхўжахондан келиб чиққан. Мадрасанинг жануби-шарқий бурчагида жойлашган биринчи кичик хонақоҳ мақбараси ҳам Суюнчхўжахон буйруғига биноан қурилган. Ушбу кичик ўлчамдаги бинода безаклар йўқ эди. Мақбара ғайриоддий шаклга эга. Шубҳасиз, ҳеч ким бино ичига кўмилмаган. Шунинг учун кейинчалик у дарсхона сифатида ишлатилган. Иккинчи мақбара ХVI асрнинг биринчи ярмида қурилган бўлиб, у Ўрта Осиё меъморчилигининг ажойиб намунасидир. Ушбу мақбара Суюнчхўжахоннинг тўнғич ўғли ва тахт вориси Келди Муҳаммадхон томонидан қурилган. Восифий мақбара учун ёзилган китоби муаллиф хотираларини сақлаб қолди: «Aбулхайрхон ўғли Суюнчхўжахоннинг қабри бўлган бу бино унинг вориси Музаффариддинга мерос бўлиб ўтди». Шу билан бирга, китобдаги ёзув бинонинг ўзида ёки аксинча қилинганлиги номаълум, чунки Суюнчхўжахоннинг ўзи Туркистон шаҳрида, онаси Робия Султон Беги қабри ёнида дафн этилган.
Суюнчхўжахон мақбараси Бароқхон мадрасасининг марказий биноси бўлиб, дарвоза олдидаги бинонинг кириш қисмида жойлашган. Қуръон суралари тепада ёзилган. Илгари Суюнчхўжахон мақбараси гумбази мовий плиталар билан безатилган, гумбаз кунгураси эса саккиз қиррали мозаикали юлдузлар билан безак берилган, шу сабабли бу мақбара «Кўк Гумбаз» ёки «Мовий гумбаз» деб номланган, деворлари олтин ранг билан безатилган.
Бароқхон мадрасаси 1868 йилдаги зилзиладан кейин жиддий шикастланган ва кўплаб бинолар қайта тикланган. Қисман вайрон қилинган мовий гумбаз 1866 йилда таниқли фотограф Д. Ермаков томонидан кашф этилган. 1904-1905 йилларда Хўжа Aбулқосим бошчилигида тошкентлик қурувчилар томонидан Бароқхон гумбази реставрация қилинди. Ўшандан бери мадраса деярли таъмирланмаган. Фақатгина ХХ асрнинг 50-60-йилларида ҳунарманд Ширин Муродов раҳбарлигида асосий том, хоналар таъмирланиб, ўқув хоналарида арка ғиштлари ва жавонлар йиғилди. Таъмирлаш ишларидан сўнг Бароқхон мадрасасида Ўрта Осиё ва Қозоғистон Мусулмонлар диний бошқармаси ишлади. «Номсиз» деб аталган мақбара диний идора раҳбари – муфтийнинг идорасига, Суюнчхўжахон мақбараси эса мажлислар залига айлантирилди.
2006 йилда Бароқхон мадрасасини капитал таъмирлаш бошланди. Энди эса, таъмирдан кейин у янада ажойиб кўринишга эга бўлди.