Унинг мамлакатимизга келиши ҳақидаги воқеа 1879 йилдан – Одессада туғилган бу инсоннинг ҳарбий маҳкама буйруғи билан Туркистонга келишидан бошланади. Шундан сўнг Вильгельм Гейнцельман Туркистон генерал губернатори бошқарувидаги Сирдарё вилояти ҳокимияти қурилиш бўлими котиби ва кичик архитектори этиб тайинланди.
«Янги Тошкент» қурилиши 1865 йилда Aнҳорнинг чап соҳилидаги биноларнинг вайрон қилиниши билан бошланган. Дастлабки бинолар куз-ёз даврида қурилган ва аста-секин шаҳар бугунги кўринишга кела бошлаган.
1895 йилдан бери истироҳат боғини безаб турган машҳур Давлат банкисиз Aмир Темур хиёбонини тасаввур қилиб бўлмайди. Ягона композицияни яратишга интилган Гейнцельман ўзининг меъморий шаклларига ноёб расм чизади. Шундай қилиб, бинонинг бутун таркиби икки қаватли тўртбурчак ҳажмга эга ва унга асимметрик тарзда жойлаштирилган кўпқиррали ясси гумбаздан иборат.
Меъморнинг яна бир асари – 1898 йилда В. С. Гейнцельман томонидан қурилган «Реал мактаби». Бу ўша йиллардаги энг йирик ўқув муассасаси эди. У жуда катта майдонни эгаллаган ва Н шаклига эга бўлган. Aрхитектор бинонинг нафақат ташқи, балки ичкарисидан ҳам шаҳарнинг юқори сейсмиклигини инобатга олган ҳолда бардошлилигини оширишга ҳаракат қилди. Бунинг ёрдамида мактаб худди бугунги кунда жуда кўп зилзилаларни бошдан кечирмаган ва иқлим таъсир қилмаганга ўхшайди.
Меъморчиликнинг ҳақиқий «олмоси» ва янги шаҳарнинг ҳайратланарли элементларидан бири Гейнцельман раҳбарлигида 1888 йилда қурилган катта ҳарбий Спасо-Преображенский собори эди. Бино бир қаватли иншоотнинг бутун мажмуаси орасида кенг сатҳда жойлашган бўлиб, бир ярим гектар майдонни ўз ичига олади. Собор шакли тенг томонли юнон хочи эскизига биноан қилинган ва қурилиш учун ташқи сувоқсиз пишиқ ғишт ишлатилган. Собор яқинида баландлиги 33 метр бўлган уч босқичли қўнғироқ минораси Рим-Византия меъморчилиги услубида қурилган.
Кўп йиллар давомида Спасо-Преображенский собори ягона йирик бино бўлган ва Туркистон ҳудудидаги энг яхши черковлардан бири ҳисобланган.
Эҳтимол, Ўзбекистонда буюк князь Николай Константинович Романовнинг саройини кўрмаган одам йўқдир. Сарой 1890 йилда В. С. Гейнцельман бошчилигида рус архитектори A. Л. Бенуа лойиҳаси асосида қурилган. Шунингдек, қироллик сулолалари ва амалдорларнинг бошқа уйларига нисбатан жуда кичик ўлчамга эга эди. Бино мутлақо симметрик шаклга эга ва фақат бир қаватдан иборат. Сарой серсоя хиёбонда жойлашганлиги сабабли романтизм руҳида қурилган. Масалан, бинонинг ҳовлиси ва жабҳаси кийик ҳайкаллари ва наслли отларнинг бошлари билан тўлдирилган бўлиб, у шаҳар четидаги овчилик вилласига ўхшайди.
Ғазначилик палатаси – бу Гейнцельман қурган маъмурий мақсадга хизмат қилувчи ягона бино. У ҳанузгача ўз вазифасида – «Соғлом авлод учун» хайрия жамғармаси сифатида фаолият олиб боради. Бино 1902 йилда архитекторнинг индивидуал лойиҳаси бўйича қурилган ва кескин бурчакли композицияга эга. Фасаднинг ташқи архитектураси муаллифга таниш ғишт ишларига асосланади. Бино марказида баланд қиррали минора жойлашган бўлиб, устанинг аксарият асарлари сингари кириш эшиги кичкина арка билан ўз исботини топган.
В. С. Гейнцельманнинг лойиҳаларини бошқаларидан ажралиб турадиган ўзига хос услуби ва дастхатига эга эди, деб айта оламизми? Биноларда махсус шакллардан фойдаланиш ва майда элементларга урғу бериш муаллиф асарларининг истеъдоди ва эксклюзивлигини тасдиқлайди.