Владимир Назлимов: Ўзбекистон – менинг иккинчи уйим”
Қиличбозлик бўйича дунёга машҳур мураббий Владимир Назлимов
иштирокида онлайн семинар
Ҳозирги вақтда жаҳон спорт аренеаларида спортчиларимизнинг эришган юксак кўрсаткичлари даражасини янада ошириш учун малакали спортчиларни тайёрлаш борасида етакчилик қилаётган чет эл тажрибаси ва услубини ўрганиш ва амалиётга тадбиқ этиш муҳим масалалардан биридир. Айниқса, истиқболли спортчилар заҳирасини таёрлашда узок йиллардан бери мамлакатимиз жисмоний тарбия ва спорт соҳасида кўлланилиб келинаётган бугунги илмий - методик усулни бойитиш ва такомиллаштиришда амалиётчи-мураббийлар тажрибасини уйғунлаштириш масалалари давр талабига айланди.
Куни кеча Ўзбекистон МОҚ ташаббуси билан ўтказилган “Спорт соҳасида юқори натижаларга эришиш учун спортчилар заҳирасини тайёрлаш тизими” мавзусидаги онлайн семинарда қиличбозлик бўйича хизмат кўрсатган спортчи, ўн карра Жахон чемпиони, уч карра Олимпия ўйинлари ғолиби, ҳозирда Ўзбекистон қиличбозлик бўйича терма жамоанинг сабля йўналишида катта мураббий Назлимов Владимир Аливерович ўзининг бой тажрибалари билан бўлишишди.
Онлайн семинарда Ўзбекистон Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги, Миллий Олимпия қўмитаси раҳбарлари ва вакиллари шунингдек, Ўзбекистон Спорт курашлари, Футбол, Таэквондо WTF ассоциациялари, Бокс, Дзюдо, Оғир атлетика, Каратэ WKF, Велосипед спорти, Қиличбозлик, Сузиш, Rowing & canoe, Гимнастика, Енгил атлетика, Ўқ отиш, Камондан отиш, Волейбол, Баскетбол, Гандбол, Регби, Чим устида хоккей, Бадминтон, Теннис, Стол тенниси федерациялари рахбар ва ходимлари, Миллий терма жамоалар мураббийлари, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар терма жамоалари бош мураббийлари, спорт федерациялари матбуот котиблари, жисмоний тарбия спорт турлари бўйича етук мутахассис, олимлар иштирок этишди.
Владимимир Назлимов ўз маърузасида дастлаб республикамизда истеъдодли болаларни танлаш ва профессионал спортчиларни тайёрлаш бўйича узлуксиз ва самарали тизим яратилгани, спорт соҳасида ёш авлодга яратилган ажойиб ва беқиёс имконитялар ҳақида алоҳида тўхталиб ўтди.
“Ўзбекистон беқиёс имкониятлар юрти”
“- Бугун Ўзбекистонда спорт соҳасига берилаётган катта эътибор, айниқса спортчилар учун яратилинаётган қулай шарт шароитлар, албатта, эърофга лойиқ. Боиси, республикада барпо этилган ва ҳозирда қад ростлаётган замонавий спортмажмуалари, спортчиларни тайёрлашга ихтисослаштирилган спортбазалар, заллар спортда етакчи бўлган айрим давлатларда ҳам топилмайди... Эсимда, собиқ Иттифоқ даврида Москвада мураббийлар малакасини ошириш курслари ташкил этилган эди. Шунда иттифокчи республикаларнинг барчасидан қиличбозлик бўйича мутахассислар таклиф этилган, Ўзбекистонлик мураббийлар билан бирга малака оширганмиз. Ўша вақтларда Ўзбекистонда, айниқса яккакураш турлари, енгил атлетика, сузиш каби спорт турлари ривожланган эди. Кейинроқ уларнинг сафига қиличбозлик спорти кириб келди, албатта, ушбу спортни ривожлантиришда жаҳон чемпионлари Собиржон Рузиев, Виталий Логвин ва тажрибали мураббий Иосиф Миркин каби ўнлаб тажрибали мураббийлар, айниқса, FIЕ президенти Алишер Усманов ва кўплаб спорт фидойиларининг ҳиссаси катта. Бир сўз билан айтганда, шу кунгача мавжуд бўлган спортнинг ўзига хос шонли анъаналарини давом эттириш ва жаҳон спорт ареналарини забт этиш учун ўзбек заминида мустаҳкам пойдевор мавжуд.
Бугунги кунда Ўзбекистонда спортнинг яккакураш турлари бўйича дунёдаги етакчилар сафидан ўрин олиш имкониятлари катта, масалан ўзбек бокси жаҳонда мана-ман деган боксчиларни доғда қолдирмоқда. Бу эса, бошқа спорт турларини ҳам мана шундай юқори натижаларни қўлга киритиш учун катта ибрат мактабидир.
Спортчини руҳлантириш
«Аввало, мотивация, яъни шахснинг маълум маънода куч ва руҳиятини янги марраларга эришишга ундовчи ҳис-туйғулар ҳақида гап кетганида, мен ўз устоз-мураббийимни кўп бора эслайман, чунки ўша мотивациялар менга ҳам ҳаётим давомида, ҳам спорт соҳасидаги фаолиятимда жуда ҳам асқотди.
Ўшанда мен 22 ёшда - жаҳон чемпиони эдим. Мамлакат миқёсидаги нуфузли турнирдаги баҳсда ҳисобни бой бердим. Жанг давомида мураббийим менинг хатоларимни кўрсатиб бир неча бор -“Володя ўзингни қўлга ол...” - деди, мен қулоқ солмадим, иккинчи марта огоҳлантирди мен яна эътибор қилмадим, учинчисида эса, мураббийнинг важоҳати кўриб, “- мен ўзимни ўнглайман, бошқа қайтарилмайди” - дейишимга қарамасдан у мени мусобақадан четлаштирди. Бу эса менга бир умрлик сабоқ бўлди...
Кейинчалик спортчи сифатидаги фаолиятимни яккунлаб, мураббийликни бошлаганимда, рости, илк бор қўрқувни хис қилганман. Йуқ, қийинчиликлардан эмас, бошлаган ишимнинг натижа бериши ёки акси бўлишидан қўрққанман. Шунда ўз олдимга “мен мураббийликнинг уддасидан чиқаман” деган қатъий талабни қўйдим ва ўзимга бўлган ишончим ортди. Зеро, қачонки, ўзинга бўлган ишончни ҳосил қилсангина, дадил ҳаракат қила оласан.
30 йиллик мураббийлик фаолиятим давомида имкон қадар шогирдларимга овозимни кўтармасдан тушунтиришга, ўргатишга ҳаракат қилганман. Баъзан шундай вақтлар бўладики овоз оҳангингни кўтаришга мажбур бўласан, шунда ҳам қатъий ва буйруқ оҳангида гапиришга тўғри келади, лекин зинхор қўпполлик қилмасдан. Шу боис ҳам, ёш мураббийларга бу борада спортчининг кўнглига йўл топиш, унга мотивация беришда, “худди мендай қил” дейиш учун, аввало, мураббийнинг ўзи шаҳсий намуна бўлиши кераклигини айтмоқчиман.
“Пирамида дастури”
“- Спортчининг юқори натижаларга эришиш масаласи назарий жиҳатдан 3та омилларга асосланади.
Биринчиси, белгиланган вазифани амалга оширишда ҳар қандай ҳолатда ягона мақсадга эришиш учун бирлашган маслакдошлар жамоаси. Агарда шу бўғинга эътибор қаратилмаса натижага эришиб бўлмайди.
Иккинчиси, спортчини тайёрлашнинг яхлит тизими “Пирамида”нинг энг қуйи қисмидан бошланиши керак. Бунда машғулотларни хажми ва шиддати, катта жисмоний юкламали машғулотлар сони, психологик, тактик ва комплекс тайёргарлик жараёнларига алоҳида ёндашув талаб этилади. Маълумки, иқтидорли спортчиларни саралаб олиш, яъни селекциялашда ҳар бир боланинг якка ўзигагина хос бўлган индивидуал феъ-атвори – характерига алоҳида эътибор берилади. Масалан, спортчининг характерида ирода, қатъийлик, жасурлик хислатлари мавжуд бўлсагина унда юқори натижаларга эришиш қобилияти ҳам юқори бўлади ва аксинча характери суст, иродаси бўш феъл-атворга эга боладан, том маънодаги яхши спортчи чиқмаслиги исботланган. Шу боис ҳам, истиқболли ва қобилиятли, юқори спорт натижаларига эриша оладиган спортчиларни тайёрлашда спорт психологларининг роли жуда катта.
Муҳими, спортчининг индивидуал имкониятларини максимал равишда амалга оширишда боланинг ёш чегарасига тўғри келишини алоҳида эътиборга олиш лозим, яъни энг куйи қисмда 14 ёшгача бўган спортчилар, ундан тепа поғонада 14-15 ёш, ундан юқорида 18-20 ёшли спортчилар ва юқори чўққида эса 20 ёшдан ошганлар.
Бунда, албатта, анъанавий омиллардан бири бўлган “Режалаштириш” методикаси муҳим ўрин эгаллайди. Агар ишда Режа бўлмаса, натижа ҳам шунга яраша бўлади, шу боис режани бажаришда қилинган ишларнинг ҳар кунлик таҳлилини ўтказиш, яъни сарҳисоб қилиш керак бўлади.
Масалан: тасаввур қилинг, футболчи тўпни оёқ учи билан шунчаки дарбозабонга узатди ва кутилмаган вазият юзага келишига сабаб бўлди... Ваҳоланки, сабаблар турлича, шу боис машғулотлар жараёнида машқларни бажараётганда мураббий спортчига ҳар қандай вазиятга тайёр туриши учун имкониятни турли – туманлигини ҳисобга олиб, техник тайёргарликка катта эътибор бериши керак. Бу ерда тезлик, чаққонлик, ўз энергияси, яъни кучни тўғри тақсимлаш, ҳаракатни давомийлиги, машғулотлар бошида ва охирида ҳаракатларни бажаришдаги айрим ўзгаришларга диққатни жалб қилиш кабилар назарда тутилади.
Учинчи энг муҳим омил, бу таъминот даражаси. Модий-техник таъминот, яратилган шароитлар, спорт базалари билан таъминланиш кабиларни ўз ичига олади. Бу борада жисмоний тарбия ва спорт тизимидаги ишларни шахсан мамлакат Президентидан бошлаб, вертикал спорт тузилмалари ташкил этилгани эътирофга лойиқ. АҚШда 28 йил мураббийлик фаолиятини олиб бордим. У ерда асосан ҳусусий спорт клублар тизими жорий этилган, ва юқори спорт натижаларини кўрсатган спортчи ўз хоҳшига кўра Олий ўқув даргоҳида ўқийди, бироқ қатъий талаб у албатта ўқув жараёнида ҳамма фанларни ўзлаштириш шарт. Шу боис ҳам, бу ерда юқори натижага эришган спортчининг Олий таълим тизимида бепул тахсил олиши энг катта имконият. Менимча, Олий даргоҳда ўқийдиган ўзбек спортчиларига мутаҳассислик бўйича назарий билимлар ва бошқа фанларни ўзлаштириш жараёнига жиддий ёндашиш керак деб ўйлайман”.
Ягона мақсадга эришиш учун жипслашган жамоа
“- Менинг биринчи мураббийим штанга кўтарувчи бўлган. Лекин у иккинчи мутахассис сифатида қиличбозлик курсини ҳам тамомлаган. У ҳар доим “ғалаба қозонишинга ишон”, дея мени руҳлантирарди, отам эса биргина сўз “Эркак бўл” дерди. Бу сўзлар менга ғалаба сари интилишим учун жуда катта куч бағишларди.
Тўғри, мотивация ҳаммада ҳар хил бўлади. Бу ердаги республиканинг турли вилоятларидаги спортчиларнинг мотивацияси жуда кучли. Ҳудди шундай Қорақалпоқ қиличбозлари мураббийлари спортнинг яккакураш турларини ўзлаштирганлигига қарамай ёш қиличбозларнинг энг кучли жамоасини шакллантиришга эришган. Шининг учун бўлса керак бугунги кунда қиличбозлик спорт турида республика миқёсида Нукус қиличбозлик мактаби етакчилик қилмоқда. Демак, мураббийлар ўз шогирдларини кучли руҳий тайёргарлик билан уларга ўз кучига ишонч туйғусини сингдира оладилар. Албатта, спортчида ҳар доим ҳам мотивация бирдай жўш уриб турмайди, муҳими спортчини руҳлантиришни сусайтирмаслик.
Машғулотларга пухта ва жиддий ёндашиш керак. Бунинг замирида эса тинимсиз лекин самара бурувчи меҳнат ётибди. Биз ҳар бир спорт турида ана шундай жадал суръатда машғулотлар жараёнини олиб борсак, албатта яқин 3-4 йилда сезиларни спорт натижаларига эришамиз.”
Онлайн семинарда сўз олган Ўзбекистон МОҚ раҳбари Рустам Шаабдураҳманов томонидан бугун Президентимиз бошчилигида мамлакатда спорт соҳасини янада ривожлантириш борасида амалга оширилаётган ислоҳотлар ва ўзгаришларнинг сифат жихатдан сезиларли даражада бўй кўрсатгани алоҳида эътироф этилди. Шу билан бир қаторда спортимиз келажагини олдиндан кўра билмай, машғулотлар жараёнида жисмоний машқлар юкламаси, куч тиклаш жараёнини тўғри ва илмий тарзда режалаштирмай туриб спортни ривожлантириб бўлмаслиги таъкидланди. Шунингдек, спорт Федерацияларининг иқтидорли ёшларни кашф этиш борасида республиканинг барча ҳудудларини қамраб олиш масаласига жиддий эътибор қаратиш кераклигига урғу берилди.
Маълумки, Ўзбекистонда нуфузли халқаро мусобақаларда муваффақиятли иштирок этадиган спортчилар заҳирасини тайёрлашда спортчининг саломатлиги, функционал ҳолати, унинг психологик жиҳатдан мусобақаларга шайлиги ва шу каби бошқа жиҳатлар борасида илмий ёндашув муҳимиятга эга. Айни вақтда спортчини курашга тайёрлаш тизимини илмий – услубий жихатдан таъминлаш учун, янги иннавицион моделлар ишлаб чиқиш зарурлиги, бу борада мураббийлар тажрибасини ошириш учун олий даражадаги мутахасисларни таклиф қилиш йўли билан маҳорат дарслари, онлайн тизимда илмий ва методик конференциялар ҳамда амалий семинарлар ўтказиш мақсадга мувофиқ.
Онлайн семинарда таъкидланганидек, шу юрт фарзанди бўлган ҳар бир фуқаро бугунги мураккаб шароитда мамлакатдаги бунёдкорлик ишларига дахлдорлик туйғуси билан яшаётган юртдршларимиз қаторида спорт тизими ходимлари ҳам биргаликда жамиятимизда соғлом турмуш тарзини таркиб топтириш, жаҳон спорт ареналарида Ватанимиз шарафини юксалтирувчи спортчиларни тайёрлаш каби эзгу ишларга ўз хиссасини қўшмоғи керак.
М.Якубова