Ўз ходимларини баҳолаб, компаниянинг замонавий раҳбарлари, асосан, иш жараёни ва ишчилар сарфлаган кучларга эмас, балки эришилган натижаларга эътибор беришади. Шунга ўхшаш баҳолаш тизими, Даниел Канеманнинг сўзларига кўра (исроил-америкалик психолог, иқтисодиёт бўйича Нобел мукофоти совриндори), якунига етмаган. Ҳозирги кунда ташкилотлар натижани эмас, балки иш жараёнини баҳолашлари керак.
Якуний натижа ҳар доим ҳам қабул қилинган қарорлар сифатига ва бажарилган ишларга боғлиқ эмас. Баъзида сабаб оддий омадга боғлиқ. Раҳбарлар, ходимларнинг ҳаракатларига эътибор бермай, уларни омад учун рағбатлантирадилар ва ёмон омад учун жазолайдилар.
Компаниянинг муаммолари ҳақида гапирар экан, Канеман уларнинг ечимини ташкилот томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулот тури сифатида кўриб чиқишни маслаҳат беради. Шундай қилиб, компаниялар ишлаб чиқаришни ўзи, яъни қарорларни қабул қилиш жараёнида манфаатдор бўлишига эришиш мумкин.
Кутилмаган ишчилар
Канеман, одатда, ходимнинг қобилиятини баҳолашга ёрдам берадиган усуллар яхшиланишига шубҳа қилади. Сўнгги пайтларда номзоднинг шахсий фазилатлари ва интеллектуал қобилиятини аниқлайдиган тестлар тубдан яхшиланмаган ва келажакда яхшиланмайди, чунки ходим билан ишлаш жараёнида уни ўзгартириши мумкин бўлган турли хил воқеалар бўлиб, у бошқаларни ҳам баҳолайди.
Шу муносабат билан, иш берувчининг умидлари оқланиш ё оқланмаслигини олдиндан айтиб бўлмайди. «Келажакни башорат қилишда юзага келадиган муаммо, биз ёмон прогноз қилмаётганимиз эмас, балки дунёни ҳақиқатдан ҳам олдиндан айтиб бўлмайди», деб ишонтиради Канеман.
У ходимларни танлашда мураккаб интервьюлардан фойдаланадиган Googleни мисол сифатида келтиради, унда бир неча киши ҳар бир номзодни мустақил равишда баҳолайдилар. Канеман Google ходимларининг ваколатларидан шубҳаланмайди ва психологлар компания вакилларига таниш бўлмаган нарсани айтиб, номзодларни танлашда компанияга ёрдам беришга қодир эмас деб ҳисоблашади. Бироқ, идеал ишчиларни топиш муаммоси ҳали ҳам мавжуд, чунки муайян одамларнинг иш натижалари кўпинча олдиндан айтиб бўлмайди.
Иш ҳақида ўйлаб ухлаб қолиш
Канеман иш ҳақида ўйламасдан ухлаб қолган одам етарли даражада ишламаслигига қатъий ишонади. У, шунингдек, қизиқ бўлмаган нарсалар тузоғига тушмаслик айниқса муҳимдир, деб ҳисоблайди. Психологдан илмий изланишни орзу қилган ёшларга маслаҳат беришни сўрашганда, у бирор ғояни илгари тарғиб қилишни давом этмаслигингиз керак, чунки сиз аллақачон у билан шуғулланиб, унга маблағ киритгансиз. Aгар қизиқроқ фикр пайдо бўлса, бошқалардан воз кечиб, янгисига чўмишингиз керак.
Тўғри муҳитни яратиш
Канеманнинг фикрича, агар бирор компания ҳар қандай қадриятни тарғиб қилишдан манфаатдор бўлса, унда бу қадриятлар табиий жойлаштирилган муҳитда яратилиши керак. Пул топиш ғояси билан овора одамларнинг хатти-ҳаракатларини ўрганиб чиққан кўплаб тадқиқотлар мавжуд. Компьютер иш столидаги заставкада одамлар сувда сузиб юрган пуллар тасвирини кўрсатадиган ёрқин мисолларни кўп кўришган. Бу маълум даражада уларнинг хатти-ҳаракатига таъсир қилади ва уларнинг ўзини худбин қилади.
«Aгар одамлар учун ташкилот ёки муҳит яратаётган бўлсангиз, сиз ходимларга пул ёки бошқа қадриятлар тўғрисида доимо эслатиб турадиган ва қандайдир даражада уларнинг хатти-ҳаракатларини бошқарадиган муҳитни ўйлаб топишингиз керак», дейди Канеман.
Фикрлашнинг икки тизими
Олим фикрлашнинг иккита тизимини аниқлайди: 1-тизим ва 2-тизим. Биринчи тизим тез, ҳиссий фикрлашни ўз ичига олади, у автоматик ишлайди ва амалда куч талаб қилмайди. Иккинчи тизим, аксинча, секин фикрлашни, мантиқий ва оқилона бўлишни англатади. Тез фикрлаш тезкор реакция билан боғлиқ ва секинлик билан энергия ажратиб, онгли равишда ақлий куч сарфлаш керак.
Инсон миясининг иши – бу фикрлашнинг икки тури ўзаро таъсири. Секин фикрлаш ҳукмларни шакллантиришга хизмат қилади ва сизга тезкор фикрлаш фаолияти натижасида юзага келган фикрлар ва ҳиссиётларни баҳолашга имкон беради. Секин фикрлаш инсонни тезкор фикрлаш таъсиридан ҳимоя қилади, тез таъсирланишни блоклайди ва ўйланган ҳаракатлар қилишга ёрдам беради.
Ниҳоят Канеман, тўғри қарор қабул қилиш учун ҳаракат қилиш керак ва фикрлашнинг икки туридан қайси бири бизнинг ҳукм эканлигимизни ажрата олиш лозимлигини қўшимча қилади. Тез-тез хатоларга йўл қўймаслик ва хаёлларга қарши турмаслик учун, биринчи таассуротингизни таҳлил қилишни ва ўзингиз устида ишлашни, шу жумладан, ўз вақтида секин тизимни ишлашни ўрганишингиз керак.
Манба: https://pro.rbc.ru/news/5cd98e189a79472b3cb3f4f5