Чиройли ва баркамол нутқ – бугунги кунда бусиз муваффақиятли одамни тасаввур қилиш қийин. Ўз фикрини тўлақонли ифода этиш қобилияти нафақат ишда, балки кундалик ҳаётда ҳам ҳамма учун самаралидир. Дарҳақиқат, бу шубҳасиз кишига ишонч беради ва ҳар қандай муаммони осон ҳал қилишга имкон беради. Сизга қандай қилиб чиройли ва тўғри гапиришни ўрганишни кўрсатамиз.
Нутқ маданияти, авваламбор, инсоннинг маънавий маданияти ва умумий ривожланиш даражаси, шахс сифатида бойликдир. Бу инсониятнинг маънавий мероси ва маданий бойлигидан далолат беради. Маданий нутқнинг асосий таркибий компонентларидан ташқари – саводхонлик ва адабий тилнинг умумэътироф этилган меъёрларига риоя қилиш – бу луғат, фонетика ва стилистика каби тил воситалари ҳал қилувчи аҳамиятга эга.
Нутқ ҳақиқатан ҳам ёқимли бўлиши учун у нафақат тўғри, балки бой бўлиши керак, бу кўп жиҳатдан одамнинг лексик билимларига боғлиқ. Бунинг учун ўзингизнинг сўз бойлигингизни доимий янги сўзлар билан тўлдиришингиз, турли стилистик ва тематик соҳалардаги асарларни, шунингдек, бадиий адабиётларни ўқишингиз керак.
Ўзингиз учун маълум бир мавзунинг калит сўзларини ажратиб кўрсатиш, муваффақиятли ва ғайриоддий ибораларни ва фразеологик бурилишларни эслаб қолиш муҳим. Aммо сўз ва иборалар захирасини тўғри ишлатиш учун оғзаки ва ёзма нутқни доимий ривожлантириш керак. Унинг ёрдами билан ўз фикрлари йўналиши ўзгаради, улар кейинчалик сўзга айланади. Сиз турли одамлар билан умумий тил топишга ҳаракат қилишингиз ва суҳбат учун турли мавзуларни ажратиб кўрсатишингиз керак. Чунки нутқ маданияти тушунчаси нафақат тил қобилиятлари, балки шахснинг умумий маданияти, дунё ва одамларни эстетик ва психологик идрок этиш билан ҳам боғлиқдир.
Инсон нутқи инсон учун тез-тез ишлатиладиган ва шошилинч зарур бўлган ифода этиш усулидир ва нутқини янада бой ва қизиқарли қилиш учун инсон ўз фикрини янада тўлиқ ифода этишни ўрганади.
Бошқа одамлар билан мулоқот қилиш учун нутқ маданиятини сақлаб қолиш муҳим, бу ҳолда хушмуомалалик, эҳтиёткорлик, ҳар қандай суҳбатни қўллаб-қувватлаш ва сиз гаплашаётган одамни руҳлантириш қобилиятидан иборат. Ушбу ўзига хос маҳорат мулоқотни осонлаштиради ва эркин қилади ва ўз фикрини ҳеч кимни хафа қилмасдан ёки тегиб кетмасдан билдиришга имкон беради.
Чиройли гапиришни қандай ўрганиш керак?
Aввало, бир нечта хатони тузатишингиз керак. Буни амалга ошириш учун суҳбатни диктафонга ёзиб олинг, масалан, ҳамкасблар билан учрашувни. Кейин нимани устида ишлаш кераклигини тушуниш учун нутқингизни қуйидаги фикрлар асосида таҳлил қилинг.
1. Паразит-сўзлар. Бу кўпчиликнинг нутқида учрайди ва нафақат идрокка халақит беради, балки ишончсизлигидан келиб чиқиб, сўзловчининг «заиф» қилади. Паразитлар аниқ сўзлар ёки ундов сўзлар бўлиши мумкин, масалан: «аааа», «ҳммм».
2. Жуда тезкор нутқ. Кўпинча суръат ҳаяжонланишдан жуда юқори бўлади. Жумлалар чала-чулпа ва тингловчида ҳеч қандай таассурот қолдирмайди. Ўз чиқишингиз тезлигини онгли бошқаришга ҳаракат қилинг, керак бўлганда кичик паузалар қилинг.
3. Мантиқсиз имо-ишоралар ва ғалати юз ифодалари. Ўзингизни ташқи томондан кўриш учун диктафон етарли бўлмайди. Шунингдек, чиқишни видеога ёзиб олиш керак. Сўнг уйда, қулай муҳитда, юз ифодалари ва имо-ишоралар айтилганларга қандай мос келишини кўриш мумкин.
4. Ёмон талаффуз. Талаффуз бу махсус машқлар ёрдамида аниқ яхшиланадиган жиҳатдир. Тез гапирадиганларнинг логопед билан машқлари, айниқса ўтказиб юборилган ҳолатларда, албатта сизга ёрдам беради.
Суҳбат пайтидаги хатолардан халос бўлгач, унинг гўзаллиги устида ишлашни бошлашингиз мумкин. Бунинг учун қуйидаги машқларни бажаринг.
• Илҳомлантирувчи мисолларни топинг. Бунинг учун сиз онлайн маърузаларни тинглашингиз мумкин, масалан, TEDни. У ерда ҳар доим сизга ёқадиган кўплаб нотиқларни топишингиз мумкин. Уларнинг чиқишларини таҳлил қилинг ва муваффақиятли усулларга эътибор беринг.
• Кўпроқ ўқинг. Сўз бойлигингиз қанчалик кўп бўлса, нутқ янада ёрқинроқ бўлади! Омма олдида нутқ сўзлашга тайёргарлик кўраётганда, матндаги такрорийликлардан халос бўлиш учун синонимлар луғатидан фойдаланишни унутманг.
• Қисқа ҳикоялар ёзинг. Бешта ихтиёрий сўзни танланг ва улар билан кичик изчил матн тузишга ҳаракат қилинг. Бу мантиқ ва тасаввурни мукаммал ўргатади!
Ўз нутқингизни диктафонга яна ёзинг. Шундай қилиб, доимий тузатишингиз ва эҳтимолий камчиликларни йўқотиб боришингиз мумкин бўлади.