Сизга Кьелл Нордстремнинг РБК телеканалига берган интервьюсидан парчаларни тақдим этамиз. Таниқли швед иқтисодчиси ва бизнес мураббийи, шунингдек, Буюк Британия ҳукуматининг собиқ консультанти ва маслаҳатчиси дунё бир неча йиллар давомида тикланиб, бир хил бўлишини тахмин қилмоқда. COVID-19 пандемияси қиёмат эмас, балки янги бир жараённинг бошланиши ва цивилизациянинг янада ривожланишига туртки бўлиши мумкин.
«Энди ҳаётимиз шундай давом этади»
– Synergy Online Forumда нутқ сўзлаб, ҳозирги эпидемия туфайли юзага келган инқироз ҳақида гапирдингиз. У дунёни қандай ўзгартиради?
– 2019 йил декабрь ойида коронавирус ҳақида биринчи марта эшитганимиздан бери биз гаплашган кўплаб жараёнларни тезлаштиради. Пандемия биз, одамлар учун янгилик эмаслигини тушуниш муҳимдир. Энди ҳаётимиз шундай давом этади.
Биринчидан, рақамлаштириш тезлашади – видеоконференциялар ёрдамида тобора кўпроқ ўрганамиз, асосан онлайн харидларни амалга оширамиз. Бу йўналишда қандай ҳаракат қилаётганимизни ҳозирданоқ кўришингиз мумкин.
– Ҳатто урбанизация ҳам долзарблигича қолаверадими?
– Ҳа. Мен одамлар катта шаҳарлар доирасидаги пандемияни енгишга ҳаракат қилаётганларини кўрганимда, ҳайрон қолдим. Эътибор беринг, ҳатто пандемиядан жиддий зарар кўрган Нью-Йорк аҳолиси ҳам тарк этишмади. Бизнинг шаҳарларга бўлган севгимиз ўлим қўрқувидан кўра кучлироқ бўлиб туюлди.
– Aввалроқ келажакда давлатлар дунёсига қараганда кўпроқ шаҳарлар дунёсида яшаймиз, деб айтгандингиз. Бу ҳали ҳам ҳақиқатми?
– Биз илгари айтиб ўтган жараёнлар (глобаллашув ва урбанизация) эртами-кечми тикланади. Бу, албатта, бироз вақт талаб этади.
Айтганимдек, биз барқарор оламга қайтишимиз учун беш-олти йил ўтади, мен ва сиз аввалгидек глобал савдо, халқаро саёҳатлар ва ҳоказолар тўла тикланган дунёга қайтамиз.
«Биз энди катта ғояларга ишонмаймиз ва улар учун биргаликда ҳаракат қиламиз»
– Ҳозирги инқирознинг сиёсий оқибатлари қандай?
– Ҳозирданоқ кўриниб турибди, инқироз меҳнат бозорининг «пастки қирраси» – қаттиқ иқтисодиёт деб аталадиган мустақил ижрочиларга (такси-агрегатор ҳайдовчилар, фриланcерлар ва бошқаларни) зарба бергани аниқ бўлди.
– Янги технологиялар капитализмни қандай ўзгартиради ва қандай иқтисодий тизимга ўтмоқдамиз?
– Ҳозир бизда фақат битта ишлайдиган тизим мавжуд: капитализмга рақобатчи йўқ ва кутилмайди. Технологиялар ҳозирги шаклда бозор иқтисодиёти механизмларини кучайтиради ва капитализмни самаралироқ қилади. Шу билан бирга, улар тизимнинг моҳиятини ўзгартирмайди.
– Ҳозирги кунда инсониятга таҳдид соладиган энг катта хавф нимада?
– Биз энди катта ғояларга ишонмаймиз ва улар учун биргаликда ҳаракат қиламиз. Энди барчани ҳаммадан изоляция қилиш тенденцияси мавжуд. Мана, мени нима қўрқитади, чунки биз одамлар ўзимизни бошқалардан ажратиб қўймасдан, ҳамкорлик қилиш қобилиятимиз билан яратилганмиз.
«Пандемия инсоният тарихининг охири эмас»
– 20-40 йилдан кейинги дунёни тасвирлаб беринг.
– Биз дунё иқтисодиётининг 80 фоизини таъминлайдиган энг ривожланган 600 шаҳарда яшашда давом этамиз. Келажак жамиятида аёллар етакчилик нуқтаи назаридан ҳам, уларнинг билимларни тарқатишдаги иштироки нуқтаи назаридан ҳам муҳим рол ўйнайди.
Натижада улар жамиятда янада адолатли мавқега эга бўладилар. Одамлар билан мулоқот ҳар қачонгидан ҳам қимматли бўлади. Машиналар биз учун кўп ишларни бажаради, ва биз одамлар яхши қила оладиган иккита нарсага эътибор қаратамиз.
Биринчи рақамлиси кулгили туюлса керак: ҳаётдан завқланиш ва уни мазмун билан тўлдириш. Машиналар буларнинг барини билмайди. Иккинчиси – бу янги нарса яратиш. Машиналар ҳали креатив бўлиши мумкин эмас.
– Сизнингча, замонавий бизнесда энг кўп нима етишмаяпти?
– Бизда мавжуд бўлган мулкий моделлар ва умуман, замонавий иқтисодий манзара баъзан онгли равишда унчалик етарли эмас. Одамлар учун, бу улар қилаётган ишларнинг мотивациясини таъминлайдиган мазмундир. “Нега мен бу ишни қиляпман? Мен буни ким учун қилаяпман?» Ҳозир кўпчилик бу саволларга жавоб топа олмайди.
– Пандемия инсоният тарихининг якуни эмас ва биз кутган ҳамма нарсанинг охири эмас. Ҳа, у баъзи жараёнларни тўхтатиб қўйди. Aммо вақт беринг – ва буларнинг барчаси қайтиб келади: шеринг иқтисодиёт ва бошқа кўплаб истиқболли бизнес моделлари.
«Aввало, бошқа одамлар билан биргаликда ишлашга пул тикишингиз керак»
– Aгар ҳозирги ишбилармонларга битта маслаҳат беришингиз лозим бўлса, нима деган бўлар эдингиз?
– Жуда ўзига хос, ўта ўзига хос нарсага эътибор қаратинг. Ушбу йўналишда энг яхшисига айланинг – ва сиз мутлақо ноёб компания бўласиз.
– Замонавий бизнес эҳтиёжларини қондириш учун таълим тизими қандай ўзгариши керак?
– Aввало, бошқалар билан бирга иш олиб боришингиз керак. Замонавий бизнес асосан жамоавий ишлашга асосланганлиги аниқ. Шунинг учун биз ёш тадбиркорларни унда кучли бўлишга ўргатишимиз керак – улар барча муаммоларни жамоада ҳал қилишни ўрганишлари ва доимий ушбу форматда ишлашга тайёр бўлишлари керак. Ёндашувни ўзгартириш учун бизнес-университетлар кўп иш қилишлари керак.
«Мен роботлардан қўрқмайман»
– Кўп одамлар роботлар уларни ишларидан маҳрум қилишидан қўрқишади. Бу қўрқувлар асоссизми?
– Роботлашиш – замонавий одамларнинг пластик тишлари, эшитиш мосламаси ёки кардиостимулятор борлиги, буларнинг атиги 1%ни бўлса ҳам робот қилади, дегани катта муаммо эмас. Биз одамларни аста-секин киборгга айлантирмоқдамиз ва бу табиий ҳолатдан ҳам кўпроқ.
Мен роботлардан қўрқмайман, улар жуда фойдали. Улар ҳаётимизни кўпроқ инсонийликка айлантиради. Одамлар бажариши керак бўлган жуда кўп ноинсоний ишлар мавжуд. Aфриканинг бирон бир жойида бир кун кўмир конида юриш, одамларга нисбатан унчалик инсонийликка тўғри келмайди. Aгар бизнинг ишга бундай машиналар кириб келмаса, уларга катта раҳмат.
-Энди технологиялар дунёни илгаригидай тез ўзгартирмоқда. Одамлар шунчаки тез ўзгаришларга мослаша олмаслиги хавфи борми?
– Менимча, деярли ҳар қандай ўзгаришларга мослаша оламиз ва иложи борича тезроқ. Технология миямизни йўқ қиладиган ёки ақл-идрокимизни пасайтираётгани ҳақида ҳеч қандай маълумот йўқ. Биз бир вақтлар ажойиб туюлган ихтиролар ҳар куни ҳақиқатга айланиб кетаётган дунёда яшаяпмиз ва бундай дунё бизни қўрқитмайди.
– Узоқ вақт давомида технология «Биз буни қила олганимиз учун қилдик» тамойили бўйича ишлаб чиқилган. Бугунги кунда кўпчилик фан ва техниканинг ривожланишини қатъий кузатишни бошлаш вақти келди, деб ўйлашади. Бу тўғри йўлми?
– Йўқ, улар янглишяпти. Бу мумкин эмас, чунки сиз одамнинг тасаввури ва фикрини бошқаролмайсиз. Охир оқибат, фан – бу уюшган қизиқишдан бошқа нарса эмас. Қизиқувчанликни назорат қила олмайсиз. Ким уринган бўлса ҳам муваффақиятсизликка учрашди.