Биринчидан, «нуқсонли фикрлаш» нимани англатишини тушунишга ҳаракат қилайлик. Ушбу атама психологияда доимо бирор нарсанинг етишмаётганига ишонадиган одамларга нисбатан қўлланилади. Дунёда ресурслар етарли эмас, шунинг учун унда ҳам бари етарли эмас. Ким уларга эга бўлса, фойда кўради, ким қила олмаса, етишмаслигини ҳис қилади. Бундай фикрлаш инсон хатти-ҳаракатларида қуйидаги вариантларини келтириб чиқаради: у ресурслар учун курашади ёки уларнинг йўқлиги натижасида азобланади. Рақобатни яхши кўрадиган ҳар бир киши биринчи вариантни, қурбон эса иккинчисини танлайди.
Кўпинча фикрлашнинг бу тури автоматик бўлади: одам бошқача бўлиши мумкин эмаслигига чин дилдан ишонади. Унинг етишмовчилиги ҳақида ўйлаш шунчалик табиийки, у намоён бўлганда белгиларни сезмайди. Ушбу аломатлар қуйидагича бўлиши мумкин:
Тежаш керак, бошқа пул ишлаш керак эмас
Танқислик ҳақида ўйлаш, одамни пул ишлашга эмас, балки уни тежашга эътибор қаратганлигига олиб келади. Бундан ташқари, ушбу тежаш ҳар доим ҳам оқилона эмас.
Олинг, лекин берманг
Бу пул ҳақида эмас, балки муносабатлар ҳақида. Тафаккури кам одам оддийгина беришга қодир эмас. Унда ҳеч нарса қолмаслигидан қўрқинг. У олади ёки қайтариб бермайди ёки уни тақдим этади ва кейинчалик уни ҳисобини қилади.
«Яхши кунларга» қолдиринг
Йилда бир марта ишлатиладиган сервиз сақлайсизми? Шкафдаги кийим ўзгача кунни кутяптими? Буларнинг барчаси бизда ҳозир эмас, балки «бир оз кейинроқ» яшаш ва завқланиш одатини шакллантиради.
Муваффақиятни намойиш этиш
Aгар бирор киши барибир муваффақиятга эришса ва «кичкина» нарсани қўлга киритса, буни намойиш этишни жуда муҳим деб билади.
Ҳақлигини исботлаш истаги
Танқислик фақатгина пул билан боғлиқ эмас. Бу тўғрилик ҳақида бўлиши мумкин, бу ҳам ҳаммада етарли эмас. Шунинг учун нуқсонли одам ёлғиз ўзини ҳақ деб ўйлайди.
Рақобат истаги
Рақобат ва ҳамкорлик фойдали бўлгандагина муҳимдир. Рақобатчилар атрофида бўлганда, беғаразлик ва бошқа одамларга самимий қизиқиш йўқолади.
Таққослаш
Одамлар икки турга бўлинади: ресурсни оладиган «тўғри» ва уни ололмайдиган «нотўғри». Бундай ғоя одамни ўзини бошқалар билан солиштиришга мажбур қилади.
Қўрқув
Aлбатта, озчилик бўлган дунёда яшаш даҳшатли. Инсон доимо қўрқув билан овора. У ишини йўқотишдан, агар тўсатдан ҳамроҳи ундан кўнгли совиб қолса, ёлғиз қолишдан қўрқади. У ҳасад ва рашк билан бор нарсаси олиб қўймаслигига ишонмайди.
Барқарорлик – яхшиларнинг душмани
Нуқсонли тафаккур ҳақиқат даҳшатли бўлса ҳам, одамни барқарорликка ёпиштириб қўяди. У ҳаётини яхши томонга ўзгартириш учун хавф-хатарлардан қўрқади.