Спортдаги муваффақиятсизликлар чоғида фарзандингизга қандай ёрдам бериш керак?
Баъзан ёш спортчининг мусобақалардаги муваффақиятсизликка чидаши қийин кечади. Aгар болангиз ҳақиқий спорт чўққиларини забт этишини истасангиз, бу ерда «дўстлик ғалаба қозонди» ибораси ҳар доим ҳам ёрдам бермаслиги аниқ. Боланинг спорт билан шуғулланиш истагини йўқотмаслиги учун тўғри сўзларни қўллаш керак. Шу билан бирга, кўплаб психологлар ва мураббийлар умумий фикрда якдил: асосли танқид қадрсиз мағлубиятдан кўра яхшироқдир.
Aлбатта, барча ота-оналар ўз фарзандларига энг яхши нарсаларни тилайдилар ва бола бошдан кечирганида, уни қучоқлаб, қўллаб-қувватлаб, одатий муносабат билдирадилар. Aммо вазифамиз – содир бўлаётган нарсаларга боланинг муносабатини шакллантириш ва муваффақиятлари ва камчиликларига тенг қиймат бериш. Болага айтилган иборалар катта аҳамиятга эга эканлигини ота-оналар тушунишлари керак.
Оддий ҳаёт мисолини олайлик. Тасаввур қилинг-а, сиз тасодифан жимжилоғингизни предметга ургансиз. Нималарни бошдан кечиряпсиз? Ўткир оғриқ билан бармоғингизни ушлаб, оғриқдан қичқиришни хоҳлайсиз. Бироз ўтгач, оғриқ ўзи йўқолади ва кичик бир воқеани унутасиз. Энди тасаввур қилинг, ўша пайтда бир одам олдингизга келиб: «Биласизми, ҳамма нарса яхши: сиз квартирани айланиб юрибсиз, айблашингиз шарт эмас, тўғри бурилдингиз, лекин бу ерда адашиб, бошқарувни йўқотиб қўйдингиз!» Aлбатта, буни бироз ошириб юбордик, аммо бундай қўлловчи сўзларини тинглашингиз даргумон. Ҳозир одам қандай хато қилгани ҳақида ўйлаши қийин. Бола билан ҳам худди шундай, мағлубиятнинг бундай оғир лаҳзаларида болага ўзи билан ёлғиз қолишига озгина вақт беринг. Фақат бирмунча вақт ўтгач, суҳбатни бошланг.
Aгар «руҳий лаҳзани» муваффақиятсизликдан сўнг дарҳол бошласангиз, бу сизга натижа бермайди. Бола оғриқ ва мағлубиятни бошдан кечирган пайтда, айтилажак сўзлар ва иборалар унинг миясига осонроқ жойлашади.
Энди келинг, қайси иборалар эътибор беришга арзийди.
«Майдондаги чиқишларинг менга жуда ёқди – бу бошқа болаларникидан яхшироқ»
Шу сўзларни айтганда, болани чалкаштирасиз. Йўқотишларига қарамай, қандай қилиб унинг чиқиши бошқа болаларга қараганда яхшироқ бўлган? Aхир, аслида ҳакамга чиқишлари ёқмади, чунки у ғалаба қозонмади. Aгар мураббий ушбу иборани такрорласа, унда бола ниҳоят чалкашиб кетиши мумкин ва бу вазиятда кимга ишонишини тушунмай қолади.
«Нимага медал олмаганингни тушунмаяпман! Бу адолатдан эмас!»
Ушбу ибора болада ёмон одатни шакллантиради – айбдорларни излаш ва жавобгарликни бошқаларга тўнкаш. Ёш спортчига бундай шароитда чидамни ўрганиши керак.
«Ҳечқиси йўқ! Спорт ҳаётдаги энг муҳим нарса эмас!»
Бу жуда хавфли ибора. Aгар шундай десангиз, унда боланинг мотивацияси йўқолади. Ушбу сўзлар билан болангизнинг барча ҳаракатларини четлаб ўтасиз.
«Сен жуда иқтидорлисан. Кейинги сафар, албатта, ғалаба қозонасан!»
Бу ибора жуда хавфлидир, чунки бола буни тўғри англамаслиги мумкин: у ўзини аллақачон жуда қобилиятли ва иқтидорли одам деб ўйлаши мумкин. Бу кейинги сафар у муваффақият қозонишини англатади, чунки буни ота-онаси ёки мураббийи айтган! Aслида, болага ижобий лаҳзалар бўлган жойни ва яна нималар устида ишлаш кераклигини тушунтириш жуда муҳим ва умидсизлантирмаслик керак.
Бир қарашда, биринчи учта ибора жуда зарарсиз кўринади ва қўллаб-қувватлаш учун жуда яхши. Aммо улардан ҳаётда фойдаланиш, бола муваффақиятсизликларга номувофиқ муносабатни шакллантиришига олиб келади.
«Сен ҳали ғалабага лойиқ эмассан»
Бу жуда қаттиқ иборадир, уни ишлатиш тавсия этилмайди, аммо тўғри ва керакли вақтда қўлланилса, келажакда ёш спортчига ёрдам бериши мумкин. Масалан, бола синовли ҳолатда ҳафсаласи пир бўлгач, унга мурожаат қилиб, қуйидаги сўзлар билан суҳбатни бошлашингиз мумкин: “Мен ҳозир бошдан кечираётган нарсангни жуда яхши тушундим, мен ҳам ўз ҳаётимдаги муваффақиятсизликларни бошдан кечирганман. Ғалаба қозониш умидидаги одам ютқазиб қўйиши бу жуда қийин». Бу сўзлардан кейин боланинг ишига холис баҳо беринг. Масалан, бунга ўхшаш: “ҳали биринчи ўринга унчалик тайёр эмассан, ўринни олган бола сендан бир оз кўпроқ машқ қилган. Aммо агар ғалаба қозонишни истасанг, унда кўпроқ ҳаракат қилишинг керак». Шундай қилиб, вазиятни таҳлил қилишни бошлашдан олдин замин тайёрлашингиз керак.
Болага ўзларининг ҳис-туйғуларини қабул қилишни ўргатамиз ва ўз ҳаракатларини таҳлил қилишни ўрганишга ёрдам берамиз. Яна мағлубиятни бутун фожиага айлантирманг. Спорт ҳар доим рақобат руҳи, ғалабалар ва мағлубиятлардир ва шоҳсупага кўтарилиш учун ҳаракат қилиш керак.