Бухоро. Бу қадимий шаҳар қанчалик ранг-баранг? Бир-бирининг ёнида тош ва ғиштдан қурилган иншоотлар, гумбазли мадрасалар ва кунгурадор миноралари бор.
Минораи Калон – бу кўплаб афсоналар боғлиқ бўлган қадимий минорадир. Ўз даврининг қудратли ҳукмдорларидан бири Aрслонхон ҳашаматли минора қурмоқчи бўлди. Бунинг учун энг яхши меъмор – Бақони таклиф қилди. Уста миноранинг пойдеворини ерга чуқур қилиб қўйди ва бунинг учун бир неча йил сарфлади. Бир куни меъмор ғойиб бўлиб қолди. Уни бутун давлат қидирарди, аммо ҳеч бир жойда из йўқ эди. Минора қурилиши меъмор Бақо шаҳарга қайтмагунича 4 йилгача сурилиб кетди. Уни дарҳол буюк хоннинг қошига келтиришди. Ғазабланган ҳукмдор қатл қилишдан олдин устанинг йўқолиб қолиши ва йўқ бўлиб кетишининг сабабини билишга қарор қилди.
Бақо, пойдевор ер юзида яхши мослашиши учун вақт кераклигини ва Aрслонхон эса меъморга бунчалик кўп вақт бермаганлигини айтди. Aммо энди уста энг баланд минорани қуришга, унинг сифатига 1000 йил кафолат беришга тайёр эди. Унинг сўзлари исботи сифатида, Бақо миноранинг соясига дафн этилишини сўради. Агар у йиқилиб тушса, унинг бошига минора тушажагини айтди.
Минорадан канал бўйлаб ҳаракатланаётганда сиз Исмоил Сомоний мақбарасини кўришингиз мумкин – бу IX асрга оид зиёратгоҳ. Шаклдор ғиштнинг ажойиб тафсилотлари, кириш устидаги айвон нақшлари ва қушлар ўтирган чархланган сопол билан қопланган гумбаз – буларнинг бари, гўё сизни бошқа дунёга олиб боради. Шуниси эътиборга лойиқки, яна бир қизиқарли далил ушбу жой билан боғлиқ. Темур истилоси пайтида бошқа одамлар ҳасад қилган мақбара ер остида яширинган. Бироқ, жуда катта меъморий бинонинг ер остида қандай яширинганлигини тахмин қилиш мумкин.
Бироз нарида, Шоҳруд канали бўйлаб, Болоҳовуз масжидининг гўзал кўриниши бор, унинг олдида бўялган ёғоч галерея – айвон бор, устунлари интилиб, тепада гул ҳосил қилади, гултожи осмонни эгаллайди ва устуннинг пастки қисми осмонга муборак сув билан тўлдиришини сўраб ибодат қилаётган улкан кўзага ўхшайди.
Масжид яқинида жойлашган ҳовуз ям-яшил ўт-ўланлар билан қопланган. Бухороликлар ўсимлик оламига жуда меҳрибон. Кўплаб қадимий чинор ва тут дарахтлари муқаддас жойларда ўсади. Улардан баъзилари дунёнинг турли бурчакларидан келган зиёратчилар тўпланадиган сўнгги муқаддас авлиёлар – сўфийлар томонидан экилган.
Қуёш ботганда Бухоро ўзгариб боради – бинафша осмонда Минораи Калон айвони оч пушти рангга киради. Мир Aраб мадрасаси олдидаги юлдузча нақшлари деярли сезилмайди. Аммо Пойи Калон масжиди ҳовлисидаги эски тут дарахтининг шохларига юлдузлар тушади. Кумуш нури масжиднинг очиқ майдонига ёйилиб, меҳробнинг ўйилган нақшларда акс эттирилган ва ингичка ҳарфлар орасида йўқолган нақшларига ўхшайди. Тут дарахти тагида, мусаффо осмон остида, атрофимиздаги минглаб шарқона эртаклардан бири, эҳтимол уларнинг энг яхшиси турганлигини англайсиз.