Фарос номи билан ҳам танилган Искандария маёғи Птолемей II Филадельфия (мил. авв. 280-247) даврида Миср Искандариясидаги Фарос оролида қурилган ва дунё мўжизаларидан бири саналади. 150 метр баландликда жойлашган бу бино дунёдаги энг баланд иншоотлардан бири бўлиб, муҳим амалий аҳамиятга эга эди.

У кемалар учун йўлни ёритар ва қирғоқ бўйида ёрқин маскан бўлиб хизмат қилган. Шунингдек, пост вазифасини бажариб, маёқлардан кемаларнинг ҳаракатини кузатишга имкон берган.

Маёқ узоқ вақт давомида шу кунгача омон қолиш учун барча сабабларга эга эди. Аммо милоддан аввалги 1323-796 йиллардаги зилзилалар пайтида жуда қаттиқ шикастланди. Шундан кейин қолган қисмлар 1480 йилда Кайт-Бей қурилишида ишлатилган.

Бизнинг давримизда маёқнинг «қолдиқлари» француз археологлари томонидан Aлександрия портининг пастки қисмида топилди. 2016 йилда Aлександрия харобаларини ўз ичига олган маёқнинг сув ости музейини қуришга қарор қилинган.

Тарих

Милоддан аввалги 332 йилда Александр Македонский Мисрнинг Искандария шаҳрига асос солган.

Ушбу жой аниқ сабабга кўра танланган ва учта қитъа: Aфрика, Европа ва Осиёни бирлаштирган. Қолаверса, маёқ цивилизациянинг энг муҳим йўллари кесишмасида стратегик муҳим марказ эди. Шундай қилиб, ушбу ҳудуддаги иккита портни бирлаштириш учун 1,2 км узунликдаги минора – Гептастадион қурилди. Бу кўрфазда Искандар зафарининг тимсоли бўлиб хизмат қиладиган шундай катта маёқ барпо этилди. Шуни таъкидлаш керакки, маёқ Буюк Aлександр Македонский вафотидан кейин шоҳ Птоломей I томонидан қурилган. У Шомда муваффақиятли ҳарбий ҳаракатлар олиб борган ва Кипрга қайтиб келганидан сўнг бундай улкан тузилмани қуриш учун етарлича маблағ тўплаган. Қурилиш 12 йил давом этган ва унинг ўғли Птолемей II томонидан империя хазинасидан 23 тонна кумуш сарф қилинган. Aфсонага кўра, меъмор Сострат Книдский бўлган. Айтишларича, у ҳийла билан Птолемейнинг фармони баҳонасида ўз исмини маёққа яшириб ёзган эди – гўё «лойиҳа муаллифи» номи «Птолемей Биринчи» маёқчасида ўйиб ёзилгану, гипс қатлами олиб ташланса, Сострат номи келиб чиқади. Маёқ минора шаклида қурилган. Унинг баландлиги 120 метр эди. Уни дастлаб харсанг плиталар билан ишлаб, иккинчи қаватини саккиз қиррали тошлардан қуришган ва ажойиб мармар плиталар билан пардоз беришган. Миноранинг қирралари саккиз томондан эсадиган асосий шамол йўналишига мўлжаллаб қурилган.

Маёқни йўқ қилиш

Искандариянинг маёғи одамларга анча вақт хизмат қилди – тахминан минг йил. Шундай қилиб, у Миср ҳукмдорларининг бир нечта сулоласидан омон қолди, Рим легионерларини кўрди. Бу унинг тақдирига жиддий таъсир кўрсатмади: Искандарияни ким бошқарганидан қатъи назар, ҳамма ноёб тузилмани иложи борича узоқ вақт сақлаб туришини таъминлади – улар тез-тез содир бўлган зилзилалар туфайли қулаб тушган қисмларини тикладилар, шамол ва шўр денгиз сувига салбий таъсир кўрсатган фасадни янгиладилар.

Вақт ўз вазифасини бажарди: Ўрта Ер денгизидаги кучли зилзила – цунами натижасида шаҳарнинг бир қисмини сув босганида, маёқ 365 йил ишламай қолди. Йилномачиларга кўра, ўшанда ҳалок бўлган мисрликлар сони 50 мингдан ошди.

Ушбу воқеадан сўнг, маёқ ҳажми анча камайди, аммо анча узоқ турди – ХIV асрга қадар. Яна бир йирик зилзила уни ер юзида сидириб ташламагунча (юз йил ўтгач, унинг пойдеворида Султон Кайт-Бей томонидан шу кунларгача етиб келган қалъа барпо этилди). 90-йилларнинг ўрталарида Искандария маёғи қолдиқлари сунъий йўлдошдан фойдаланиб, кўрфазнинг пастки қисмида топилган ва бирмунча вақт ўтгач, олимлар компьютер графикасидан фойдаланиб, ноёб тузилишнинг тасвирини озми кўпми тиклашга муваффақ бўлишган.