Космик психолог Вадим Гушчин уйда қандай умргузаронлик қилиш кераклигини тушунтиради.
«Изоляцияга ўтишнинг кескин даври тахминан 10-12 кунни ташкил этади ва агар ундан омон чиқсангиз, келаси ойгача осойишта яшашингиз мумкин», – деб таъкидлади Вадим Гушчин.
– Фазо станциясидаги шароитлар билан коронавирус туфайли ўзини ўзи изоляция қилган миллионлаб одамларни таққослаш мумкинми?
– Чекланган ҳудудда яшаш жиҳатидан қиёсан ўхшаш. Асаб тизимимиз яхши ҳолатда бўлишга одатланиб қолган. Маълумот оқимидаги ўзгаришларга доимо жавоб бериб турган. Ташқи стимуллар таъсирида эса бу фаол ҳаёт тарзи пасаяди. Кейин астенизация мавжуд (Aстенизация – бу психофизик чарчаш ҳолати, бу стимулга парадоксал реакцияга олиб келади).
Буни турли хил усуллар билан ифодалаш мумкин, масалан, асабийлашиш, кайфият ўзгариши, чарчоқ, уйқу бузилиши, зиддиятнинг кучайиши.
Бунинг сабаби, ҳиссий етишмовчилик ҳолатидаги сенсорли депривация (Сенсорли депривация – ташқи таъсирдан сезги аъзоларининг қисман ёки тўлиқ маҳрум қилиши) зўриқишга бардош бермайдиган чарчаган мушакка ўхшайди.
– Шундай изоҳлайдиган бўлсак, ҳозир кўп оилалардаги муносабатлар мустаҳкамлиги синовдан ўтаяптими?
– Ижтимоий-психологик мувофиқлик тушунчаси мавжуд. Кўп одамлар уйда сиёсий интилишларни эмас, балки кундалик нарсаларни – дам олиш кунида нима қилиш кераклиги ёки кечки овқат учун нимани пиширишни муҳокама қилишга одатланган. Бироқ ҳар кунги мавзулар муносабат жараёни тугаганда одамлар янада туб масалаларга ўтадилар. Кейин бу масалалар бўйича фикрлар кескин фарқ қилиши мумкин.
Шунинг учун изоляция даврида сиз бир-бирингизни максимал даражада тушунишингизни ва сабр-тоқатни кўрсатишингиз керак.
Масалан, космонавтларнинг энг муҳим фазилатларидан бири бу тўқнашувлар ва муросадан қочишдир.
– Aйтмоқчисизки, ўзини ўзи изоляция қилиш шароитида масофадан туриб ишлаш психика учун ўзига хос нажотми?
– Қисман ҳа, қачонки сиз кун тартибини аниқ режалаштирсангиз. Aгар масофавий ишингиз бўлмаса, сиз қила олишингиз мумкин бўлган баъзи оддий мазмунли нарсаларни бажаришингиз керак. Масалан, бирор нарсани таъмирлаш ёки тузатиш дегандек. Ҳиссий нуқсонларни ва бир хилликни қоплаш учун бошқа усуллар ҳам бўлиши мумкин. Худди шундай ҳолатда космонавтлар фазодан ажойиб кўринадиган Ерни кузатиб, суратга олишади.
– Интернет ҳақида нима дейиш мумкин? Ўз-ўзини изоляция қилиш шароитида, юқори интизомга эга киши фақат ўзини шу билан банд қилиши мумкин.
– Ижтимоий тармоқлар, салбий маълумотларнинг катта оқими туфайли, ваҳима ҳолатини янада кучайтириши мумкин. Aммо яхши фильмлар, мусиқа ёки видеосаёҳатлар бошқа масала. Ёлғизликда ташқи дунё билан ўзаро муносабат руҳга яқин одамлар билан мулоқот орқали бўлиши керак. Сиз улар билан ёмонни ҳам, яхшисини ҳам муҳокама қилишингиз мумкин. Aгар бундай одамлар битта квартирада бўлса, янада яхши.
– Одамлар билан мулоқот етишмаслиги сабабли, турли хил стимуляторларнинг ёрдамига қандай ишонишимиз мумкин?
– Шоколадга бўлган муҳтожлик каби – аввал сизга битта дона керак, кейин иккита. Сўнгра сизнинг асабингизга шакар истеъмол қилишни тўхтатадиган пайти келади. Жисмоний машқлар билан вазият бутунлай бошқача. Фазода космонавтлар, биринчи навбатда, мияга мушак фаоллиги орқали юклама берилади. Психика ва мушаклар бир-бирига боғланган. Шунинг учун машғулотлар орқали ақлий саломатликни сақлаш керак.
Кўпгина асосий ва ҳатто жиддий машқлар учун тренажёрларга эҳтиёж йўқлигини ҳисобга олсак, сиз уларни уйда қилишингиз мумкин.
– Телевизион дастурларда мутахассислар бир ҳафтадан сўнг сабримиз тугаши мумкинлигини айтишди. Изоляция режимида киши принципиал жиҳатдан қанча вақт тура олади?
– Биз 520 кун давомида изоляция билан рекорд даражада тажриба ўтказдик ва ҳеч ким ақлдан озмади.
Ҳаммаси мазмунли фаолият билан шуғулланди. Замонавий турмуш тарзи, асосан виртуал ҳақиқат билан боғлиқ.
Бунинг учун профилактик чораларни кўриш керак – китоб ўқиш, мусиқа тинглаш, фильмларни томоша қилиш, яқинларингиз билан суҳбатлашиш, ўзингизни қизиқарли нарсалар билан овутиш. Шундай қилиб, ўзингизни салбий фикрлардан қутқарасиз ва эҳтимол янги билим ёки фойдали одатларга эга бўласиз.